راشیتیسم یک نوع بیماری استخوانی در کودکان است که موجب نرمی استخوان‌ها و تغییر شکل اندام‌ها می‌شود. علت اصلی راشیتیسم کمبود ویتامین D است؛ اما ضعف در جذب کلسیم و فسفات هم می‌تواند موجب ایجاد این بیماری شود. راشیتیسم به‌طور عمده در کودکان به وجود می‌آید؛ اما ممکن است در بزرگ‌سالان هم دیده شود. این بیماری با نام ریکتز هم شناخته می‌شود. در ادامه با معرفی کامل راشیتیسم، علائم، علل، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری آن همراه شما خواهیم بود.

راشیتیسم چیست

راشیتیسم یا نرمی استخوان، یک نوع بیماری مرتبط به رشد استخوان‌ها است که معمولا در نوزادان و کودکان دیده می‌شود. این بیماری موجب خمیدگی، رشد ناقص استخوان‌ها و افزایش خطر شکستن آن‌ها می‌شود و دلایل مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها، کمبود ویتامین D است. ویتامین D در جذب کلسیم نقش حیاتی دارد؛ بنابراین سطح بسیار پایین آن می‌تواند منجر به کمبود کلسیم شود. در نتیجه، استخوان‌های در حال رشد می‌توانند ضعیف و به‌طور نامنظم تشکیل شوند؛ حتی برخی افراد ممکن است درد استخوان را تجربه کنند و علائم می‌توانند تا بزرگ‌سالی ادامه داشته باشند.

کمبود شدید ویتامین D در بزرگ‌سالی می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود که شبیه به راشیتیسم است. کمبود ویتامین D ممکن است در اثر مصرف کم ویتامین D در رژیم غذایی یا عدم قرارگیری در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) و همچنین جذب پایین آن رخ دهد. این بدان معنا است کودکانی که زمان زیادی در خانه می‌گذرانند، ممکن است بیشتر در معرض کمبود ویتامین D و راشیتیسم قرار بگیرند؛ البته راشیتیسم می‌تواند به دلیل برخی شرایط متابولیکی و ژنتیکی هم ایجاد شود. توجه داشته باشید که مصرف مکمل‌های ویتامین D ممکن است برای افرادی که در معرض خطر قرار دارند، مفید باشد.

علائم راشیتیسم

برخی از علائم و نشانه‌های راشیتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد یا حساسیت استخوان
• رشد کند استخوان
• پاهای خمیده یا پرانتزی
• ضعف عضلانی
• نرمی و شکنندگی استخوان‌ها
• نرمی جمجمه‌ی نوزادان
• برآمدگی قفسه سینه
• قوس ستون فقرات و دنده‌ها
• مفاصل پهن در آرنج و مچ دست
• حفره‌های دندانی و نقص در ساختار دندان‌ها

دلایل ایجاد راشیتیسم

دلایل مختلفی برای راشیتیسم وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

کمبود ویتامین D

بدن انسان برای جذب کلسیم از روده‌ها به ویتامین D نیاز دارد. اشعه ماوراء بنفش حاصل از نور خورشید به سلول‌های پوست کمک می‌کند که ویتامین D را از حالت غیرفعال به حالت فعال تبدیل کند. اگر فردی به اندازه کافی ویتامین D تولید یا مصرف نکند، ممکن است بدن وی کلسیم کافی از غذایی که می‌خورد جذب نکند و باعث کمبود کلسیم در خون شود. سطح پایین کلسیم منجر به بی‌نظمی استخوان‌ها، دندان‌ها و همچنین مشکلات عصبی و عضلانی می‌شود. در حالت کلی، کمبود ویتامین D در کودکانی که دارای شرایط زیر هستند، بیشتر ایجاد می‌شود:

• تیرگی پوست
• ماندن در خانه و دوری از نور آفتاب
• استفاده از کرم ضد آفتاب به‌طور دائم
• بهره‌گیری از یک رژیم گیاهی بدون لاکتوز
• ابتلا به بیماری سلیاک
• سطح بالای آلودگی هوا در محل زندگی

بر اساس اعلام مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ ایالات متحده (CDC)، شیر مادر ویتامین D کافی برای نوزادان تأمین نمی‌کند؛ بر این اساس آکادمی اطفال ایالات متحده برای کودکانی که به‌طور کامل از شیر مادر تغذیه یا حتی از ترکیب شیر مادر و شیر خشک استفاده می‌کنند، توصیه می‌کند که در حدود ۱۰ میکروگرم مکمل ویتامین D مصرف کنند.

عوامل ژنتیکی

برخی از انواع راشیتیسم ناشی از بیماری ژنتیکی هستند که می‌تواند ارثی باشد. به‌طور مثال، راشیتیسم هیپوفسفاتمیک نوعی بیماری نادر است که در آن کلیه‌ها قادر به پردازش مناسب فسفات نیستند. مقادیر کم فسفات در خون منجر به ضعف و نرمی استخوان می‌شود. شایع‌ترین نوع این بیماری، از هر ۲۰ هزار نوزاد، یکی را درگیر می‌کند.

در حالت کلی، عوامل ژنتیکی که توانایی بدن در استفاده از کلسیم را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌توانند منجر به راشیتیسم شوند؛ از جمله مواردی که بر عملکرد کبد، کلیه و روده تأثیر می‌گذارند. کلسیم برای استحکام استخوان بسیار مهم است؛ بنابراین سعی کنید مواد غذایی حاوی کلسیم را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید.

ویتامین D و نقش آن در بدن

بدن انسان پس از قرارگیری در معرض نور آفتاب، ویتامین D تولید می‌کند؛ البته فرد می‌تواند ویتامین D را از طریق مصرف برخی غذاها یا مکمل‌ها افزایش دهد. ویتامین D به چندین دلیل از جمله حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها برای بدن ضروری است. همچنین ممکن است از انواع بیماری‌ها از جمله دیابت نوع ۱ جلوگیری کند. ویتامین D در واقع ویتامین نیست؛ بلکه یک پیش‌هورمون یا پیش‌ساز هورمون به‌حساب می‌آید.در حقیقت ویتامین‌ها نوعی ماده‌ی مغذی هستند که بدن نمی‌تواند اکثر آن‌ها را ایجاد کند؛ بنابراین فرد باید آن‌ها را از طریق رژیم غذایی به دست آورد. اما بدن می‌تواند ویتامین D تولید کند. ویتامین D چندین نقش در بدن دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

• تقویت استخوان‌ها و دندان‌های سالم
• حمایت از سیستم ایمنی بدن، مغز و سلامت سیستم عصبی
• تنظیم سطح انسولین و جلوگیری از دیابت
• حمایت از عملکرد ریه و سلامت قلب و عروق

عوارض بیماری راشیتیسم

سطح بسیار پایین کلسیم خون در کوتاه‌مدت می‌تواند منجر به گرفتگی، تشنج و مشکلات تنفسی شود؛ اما در موارد شدید و زمانی‌که راشیتیسم بدون درمان مناسب رها شود، می‌تواند خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:

• شکنندگی استخوان‌ها
• بی‌نظمی دائمی استخوان
• مشکلات قلبی
• تشنج
• ذات‌الریه
• جلوگیری از بارداری
• ناتوانی مادام‌العمر

عوامل خطرساز راشیتیسم

عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به راشیتیسم را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• مصرف کم ویتامین D در رژیم غذایی
• کمبود فرصت برای گذراندن وقت در فضای باز به منظور دریافت ویتامین D از نور خورشید
• عدم مصرف مکمل‌های ویتامین D با وجود خطر بالای ابتلا به راشیتیسم

یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که کودکان بومی آلاسکا به دلیل تغذیه نامناسب، کمبود مکمل ویتامین D و منطقه جغرافیایی (قرارگیری در معرض کاهش نور آفتاب) بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند.

درمان راشیتیسم

هدف از درمان راشیتیسم در حقیقت افزایش مصرف کلسیم، فسفات و ویتامین D است که البته بسته به علت اصلی آن، پزشک ممکن است مصرف مکمل‌های ویتامین D را برای بیمار تجویز کند. پزشک ممکن است رعایت موارد زیر را هم به افراد توصیه کند:

• افزایش قرارگیری در معرض نور خورشید
• ایجاد تغییرات در رژیم غذایی
• مصرف روغن ماهی
• قرار گرفتن بیشتر در معرض نور UVB
• مصرف کلسیم و فسفر

رعایت نکات غذایی

در صورتی که راشیتیسم به دلیل داشتن یک رژیم غذایی نامناسب ایجاد شود، پزشک ممکن است رعایت نکات زیر را به بیمار توصیه کند:

• مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D به‌صورت روزانه
• تزریق سالانه ویتامین D (در صورتی که شخص به هر دلیلی قادر به مصرف مکمل خوراکی نباشد)
• گنجاندن مواد غذایی غنی از ویتامین D در برنامه غذایی

فرد می‌تواند برای افزودن ویتامین D به رژیم غذایی خود، از مواد غذایی زیر استفاده کند:

• تخم مرغ
• روغن کبد ماهی کاد
• ماهی‌های چرب همانند ماهی آزاد، ماهی تن، ساردین و اره ماهی
• غذاهای غنی‌شده با ویتامین D همانند شیر، برخی از آب میوه‌ها، بسیاری از غلات و برخی محصولات شیر ​​سویا
• جگر گاو

توجه داشته باشید که ایجاد برخی تغییرات در رژیم غذایی و گذراندن مدتی بیرون از منزل در روز به منظور دریافت ویتامین D از نور خورشید، می‌تواند از ابتلا به راشیتیسم در بیشتر کودکان جلوگیری کند.

علل پزشکی

اگر علت ابتلا به راشیتیسم ژنتیکی باشد، پزشک برای کاهش خمیدگی و تغییر حالت پاها مکمل‌ فسفات و کلسیتریول تجویز می‌کند؛ اما اگر علت ابتلا به راشیتیسم به یک عامل دیگر همانند بیماری کلیه مربوط باشد، درمان آن ممکن است به جلوگیری از راشیتیسم کمک کند.

تشخیص راشیتیسم

پزشک با بررسی علائم موجود همانند خمیدگی پا یا نرمی جمجمه، بیماری را تشخیص می‌دهد، البته در برخی موارد، پزشک ممکن است در مورد عادت‌های زندگی فرد همانند رژیم غذایی و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب از فرد سؤالاتی بپرسد. در حالت کلی، پزشک برای تأیید تشخیص بیماری راشیتیسم، موارد زیر را تجویز کند:

آزمایش خون: این آزمایش به بررسی مقدار کلسیم، فسفر و آلکالن فسفاتاز خون می‌پردازد. از مواردی که می‌تواند در افراد مبتلا به راشیتیسم رخ دهد، سطح پایین کلسیم و فسفر و مقدار زیاد آلکالن فسفاتاز است.

آزمایش گاز خون شریانی: این آزمایش سطح اسیدیته خون را مورد بررسی قرار می‌دهد.

اشعه ایکس: انجام آزمایش اشعه ایکس، ممکن است از دست دادن کلسیم در استخوان‌ها یا تغییر در ساختار و شکل استخوان‌ها را نشان دهد.

نمونه‌برداری از استخوان: انجام این کار می‌تواند ابتلا به راشیتیسم را تأیید کند؛ اما پزشکان معمولا به‌ندرت از این روش استفاده می‌کنند.

جلوگیری از راشیتیسم

در بیشتر موارد می‌توان با مصرف کافی ویتامین D و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد. شاید برای بعضی افراد این سؤال ایجاد شود که منظور از مصرف کافی ویتامین D دقیقا چه مقدار است؟ در ادامه به این سؤال پاسخ خواهیم داد.

بر اساس اعلام اداره مکمل‌های غذایی (ODS) مصرف روزانه ویتامین D برای افراد مختلف به شرح ذیل است:

• ۱۰ میکروگرم برای نوزادان از بدو تولد تا ۱۲ ماهگی
• ۱۵ میکروگرم برای افراد ۱ تا ۷۰ ساله
• ۲۰ میکروگرم برای افراد بالای ۷۰ سال

اینکه بگوییم هر فرد دقیقا چه مقدار ویتامین D در روز نیاز دارد، دشوار است؛ زیرا این مسئله کاملا به مدت قرار گرفتن شخص در معرض نور آفتاب و مقدار جذب ویتامین D توسط پوست بستگی دارد. توجه داشته باشید کودکانی که در مناطق سردسیر و نواحی که در معرض کم نور آفتاب قرار دارد، زندگی می‌کنند، ممکن است برای جلوگیری از راشیتیسم نیاز به مصرف مکمل‌ ویتامین D داشته باشند. در ادامه به معرفی این موارد خواهیم پرداخت:

• مصرف شیر غنی‌شده، آب پرتقال و سایر محصولات غنی از ویتامین D
• مصرف روزانه مکمل ویتامین D
• مصرف دوز زیاد ویتامین D به‌صورت گاه‌به‌گاه در صورت ممکن نبودن مصرف دوز کم به‌صورت روزانه

جمع‌بندی

کمبود ویتامین D در کودکان می‌تواند منجر به بروز بیماری راشیتیسم در آن‌ها شود. تیرگی پوست، محرومیت از نور آفتاب و رژیم غذایی نامناسب را می‌توان از عوامل افزایش خطر ابتلا به راشیتیسم دانست، البته قرارگیری طولانی‌مدت کودک در معرض نور آفتاب می‌تواند منجر به آفتاب‌سوختگی شود و خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد؛ بنابراین این مسئله را به هیچ عنوان از یاد نبرید.

افرادی که در مورد کمبود ویتامین D فرزند خود نگرانی دارند، بهتر است با پزشک در این‌باره مشورت کنند؛ زیرا پزشک می‌تواند در مورد مصرف مکمل‌ و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب توصیه‌هایی به بیمار ارائه دهد. افراد باید همیشه قبل از مصرف مکمل‌ با پزشک خود صحبت کنند؛ زیرا ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد، علاوه بر این، بر اساس اعلام اداره مکمل‌های غذایی ایالت (ODS)، دریافت بیش از حد ویتامین D ممکن است مفید نباشد.